Η δημοκρατία ως βίωμα
Συχνά οι Έλληνες αυτοαποκαλούνται δημοκράτες, ο ελληνικός λαός, λένε, είναι ένας δημοκρατικός λαός και οι πολιτικοί στους προεκλογικούς τους λόγους επικαλούνται το δημοκρατικό φρόνημα των ψηφοφόρων τους. Όλοι βέβαια έχουμε κάθε λόγο να είμαστε υπερήφανοι για το δημοκρατικό μας αίσθημα, γιατί από το 1975 το πολίτευμά μας είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία με σεβασμό όλων των ατομικών ελευθεριών και με κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτή όμως είναι η ορατή, η επίσημη, η θεωρητική πλευρά του θέματος. Υπάρχει όμως και η altera pars, που δύσκολα ομολογείται και ακόμα πιο δύσκολα συνειδητοποιείται.
Η δημοκρατία μας τυπικά ως πολίτευμα έχει διάρκεια λιγότερο από μισό αιώνα. Ανατρέχοντας κάποιος στο πολύ μακρινό παρελθόν θα διαπιστώσει έκπληκτος μια δυσάρεστη πραγματικότητα. Στην αρχαιότητα δημοκρατικά πολιτεύματα του ελλαδικού χώρου βρίσκονταν σε ισχύ μέχρι το 146 π. Χ., έτος κατά το οποίο ολόκληρη η Ελλάδα υποτάχτηκε στους Ρωμαίους και χάνοντας την πολιτική της οντότητα έγινε επαρχία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το 330 μπορεί να ιδρύθηκε η Κωνσταντινούπολη, αλλά στον ελλαδικό χώρο δεν έγινε καμιά αλλαγή στην πολιτική έκφραση και στην κρατική μας υπόσταση. Όταν το 1453 καταλήφθηκε η Πόλη και η Ελλάδα υποδουλώθηκε στους Τούρκους, το πολίτευμα έγινε θεοκρατική απολυταρχία.
Η επανάσταση του 1821 δημιούργησε ελπίδες για μια δημοκρατική διακυβέρνηση, που για λίγο χρονικό διάστημα, από το 1828 έως το 1831, εφαρμόστηκε, αλλά η έλευση του Όθωνα το 1833 μας οδήγησε σε μια απολυταρχική διακυβέρνηση, που συνεχίστηκε και επί των διαδόχων του, της δυναστείας Γκλύγκξμπουργκ μέχρι το 1922.
Η πρώτη πραγματική κοινοβουλευτική δημοκρατική διακυβέρνηση άρχισε το 1924 και με πολλές δυσκολίες, μέσα από δικτατορίες και στρατιωτικές παρεμβάσεις, διακόπηκε το 1935. 1
Τη σκυτάλη της διακυβέρνησης πήρε πάλι η βασιλεία μέχρι το 1941 και, αν εξαιρέσουμε την κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο, την άσκησε μέχρι το 1967. Μετά την πτώση της δικτατορίας η βασιλεία καταργήθηκε οριστικά το 1975 και ανακηρύχτηκε η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία, που ισχύει μέχρι σήμερα.
Τα 11 χρόνια δημοκρατίας του Μεσοπολέμου και τα 31 τελευταία, από το 1975 μέχρι σήμερα, μας υποχρεώνουν να μιλούμε για 43 χρόνια δημοκρατικού πολιτεύματος. Από τα 2.200 χρόνια ο Έλληνας έχει στο ενεργητικό του μόνον 43 χρόνια δημοκρατίας. Η συνειδητοποίηση αυτής της αλήθειας είναι εφιαλτική. Πώς μπόρεσε ο Έλληνας να γίνει δημοκράτης με τόσα λίγα χρόνια δημοκρατίας στην πλάτη του; Οι πιο ευφάνταστοι θα πουν πως οι Έλληνες φέρουν τη δημοκρατία στο αίμα τους και έτσι δεν χρειάζεται καμιά δημοκρατική υποδομή, καμιά παιδεία εκδημοκρατισμού. Η δημοκρατία για τον Έλληνα λειτουργεί αυτόματα, είναι γι’ αυτόν «φύσει», δεν μπορεί να είναι «θέσει».
Η ενόχληση που προκάλεσε σε δημοκράτη και πολιτικά σκεπτόμενο συμπολίτη μας η ανάρτηση πινακίδας σε συνοικία της Ορεστιάδας από οργανωμένο και δημοκρατικά νομιμοποιημένο σύλλογο της πόλης μας με προφανή στόχο να εκβιαστεί το κοινωνικό σύνολο, ώστε να αποδεχθούν για τη συνοικία τους ονομασία θρησκευτικής και εθνικής πνοής, δείχνει περίτρανα πώς νοούμε τη δημοκρατία, πώς τη χειριζόμαστε και κυρίως πώς την εφαρμόζουμε. 2
Σε τοπικό επίπεδο η τυπική πορεία εκδημοκρατισμού, με αιρετό Δήμαρχο, ξεκίνησε το 1975, όταν εξελέγη Δήμαρχος ο Δημήτριος Τσελίκας. Πιο πριν οι δήμαρχοι ήταν διορισμένοι, με εξαίρεση την περίοδο 1957-1967.
Η μη ύπαρξη χρονικού βάθους στη δημοκρατία ή η απότομη, και γι’ αυτό αναφομοίωτη, διαδικασία εκδημοκρατισμού δημιουργεί στον καθένα την εντύπωση πως, αφού έχουμε δημοκρατία, μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε.
Όταν κάποιος διπλοπαρκάρει με περισσό θράσος επί της Κωνσταντινουπόλεως και αναγκάζει δεκάδες οδηγούς να περιμένουν με αναμμένες μηχανές, όταν κάποιος παρκάρει ακριβώς στη γωνία ή στις λωρίδες της διάβασης πεζών, όταν διάφοροι μαγαζάτορες οικειοποιούνται πλήρως το πεζοδρόμιο, όταν ο οδηγός του φορτηγού «σπέρνει» στην άσφαλτο αμμοχάλικο, αδιαφορώντας για τη ζημιά που προξενεί στα αμέσως μετά από αυτόν διερχόμενα οχήματα και φορτώνοντας το κόστος καθαρισμού του δρόμου στον Δήμο, δηλαδή σε όλους τους υπόλοιπους συμπολίτες του, γιατί δεν έχει το δικαίωμα κάποιος να αναρτήσει μια πινακίδα όπου θέλει; Εξ άλλου μέτρησε κανείς τις πινακίδες που υπάρχουν δεξιά και αριστερά των εισόδων και των εξόδων της Ορεστιάδας, που κρινόμενες αισθητικά και περιβαλλοντικά δεν θα είχαν καμιά θέση εκεί;
Οι περιπτώσεις στις οποίες δοκιμαζόμαστε καθημερινά για τη δημοκρατικότητά μας είναι αμέτρητες. Στη συντριπτική πλειοψηφία αυτών των περιπτώσεων παρατηρείται αδιαφορία προς το συνάνθρωπό μας, θράσος περισσό και κυρίως επιβεβαιώνεται η κοινότοπη αντίληψη: Ας κάνω εγώ τη δουλειά μου και τι με νοιάζει για τους άλλους;
Ας μη μιλήσουμε εκτενώς για το πώς νοούν τη δημοκρατία οι Υπηρεσίες και οι φορείς του κράτους, γιατί επί της ουσίας μεταθέτουμε το πρόβλημα, αφού εμείς οι ίδιοι στελεχώνουμε αυτές τις Υπηρεσίες. Αν είμαστε εμείς δημοκρατικοί στην καθημερινή μας πρακτική, θα έχουμε και δημοκρατικές Υπηρεσίες. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα, που δείχνει την αντίληψη αυτών που αποτελούν μια Υπηρεσία, είναι με τη Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών Στρατού Ξηράς. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε αντισυνταγματική την απαγόρευση που επιβλήθηκε από την Υπηρεσία στους σπουδαστές να κάνουν δημοσιεύσεις και να εκφράζουν τις απόψεις τους σε εφημερίδες, περιοδικά, ηλεκτρονικά μέσα και στο Διαδίκτυο χωρίς προηγούμενη άδεια της Σχολής. Το ΣτΕ θεώρησε ότι αυτό αντίκειται σε ένα θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου και η σχετική απαγόρευση είναι αντίθετη στη σύμβαση της Ρώμης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πρέπει να επικρέμαται επί της κεφαλής μας η νομοθεσία της Ε.Ε. για να καταλάβουμε πώς θα ρυθμίζουμε τις σχέσεις μεταξύ μας μέσα στον ελληνικό χώρο! 3
Ξεχνάμε όμως όλοι μας ότι η πολιτική και η συμπεριφορά μας μέσα στην πόλη, στο κράτος, στην κοινωνία συνδέεται με την αρχαιοελληνική «πόλιν» και ότι ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζῶον» και πως μόνος του, εκτός πόλεως, δεν μπορεί να επιτύχει τίποτα. Η αλληλεξάρτηση αυτή δεν μας κάνει συνετούς. Ξεχνάμε πολύ εύκολα ότι στην «πόλιν» ζει και κινείται ο δήμος, δηλαδή ο λαός, όλοι μας, και ότι οι σχέσεις μεταξύ αυτών που αποτελούν το δήμο δεν μπορεί παρά να είναι μόνον σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού και κατανόησης. Και τέλος πάντων τις σχέσεις αυτές τις επιβάλλει και τις σταθεροποιεί με νόμους ο ίδιος ο δήμος με ελεύθερες αποφάσεις. Γι’ αυτό και το πολίτευμα ονομάζεται δημοκρατία.
Η πραγματικότητα είναι αυτή και δεν μπορεί να γνωρίζει κανένας για πόσο θα συνεχιστεί ακόμη. Θεωρητικά μπορεί να πει κάποιος πως ό,τι είναι στραβό, κακό και αντικοινωνικό θα πρέπει να βελτιωθεί. Έχοντας επίγνωση ότι ο άνθρωπος γεννιέται, ζει και αισθάνεται ως ζώο, οι πρόγονοί μας μάς άφησαν ως συμβουλή ότι το ζώο αυτό γίνεται ανώτερο, δηλαδή άνθρωπος, μόνον μέσω της παιδείας, μιας παιδείας που δεν παρέχεται και δεν εξαντλείται μόνον στο Σχολείο και στο Πανεπιστήμιο.
Η δημοκρατία, ο σοσιαλισμός, όπως και κάθε μεγάλη ιδέα δεν υλοποιείται και δεν εφαρμόζεται άνωθεν. Είναι βίωμα, είναι κατάκτηση επίπονη και επώδυνη. Έτσι και η έννοια του θείου δεν εξωτερικεύεται με παραμάγαζα, με τύπους, με κοσμικές εμφανίσεις, με συσσώρευση πλούτου και με μια παθιασμένη εμμονή στα εγκόσμια. Η σύλληψη του θείου είναι αναμέτρηση με τον εαυτό μας, είναι έμπρακτος σεβασμός και έμπρακτη κατανόηση για τον πλησίον μας. Γι’ αυτό από τον λαό μας γίνονται, σε έναν βαθμό, αποδεκτοί ως εκφραστές του θείου μόνον οι Αγιορείτες μοναχοί.
Η ευθύνη για οργανωμένες κοινωνίες με υπεύθυνους, σκεπτόμενους και δημοκράτες πολίτες ανήκει στους πολιτικούς, σε όλους αυτούς τους αιρετούς εκπροσώπους, που δεν εκμαυλίζουν τον πολίτη, δεν του χτυπούν την πλάτη, δεν τον κολακεύουν και εν τέλει δεν τον εκμεταλλεύονται. Αν κάποτε αποκτήσουμε πολιτικούς ή αιρετούς άρχοντες που την πολιτική θα την αντιλαμβάνονται ως έργο για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και θα έχουν ως στόχο το βάθεμα και το άπλωμα της δημοκρατίας, τότε θα βρεθούν λύσεις και στα αντικοινωνικά και αντιδημοκρατικά περιστατικά της καθημερινότητας.
Η δυστυχία της Ελλάδας είναι πως, ενώ εμείς επινοήσαμε τη δημοκρατία και την εφαρμόσαμε στην πιο καθαρή μορφή της, σήμερα ή την αγνοούμε ή την αναζητούμε νοθευμένη στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Την καταντήσαμε εισαγόμενη με δασκάλους, που τη διδάσκουν, με τα ΜΜΕ, τους τραγουδιστές, τους ηθοποιούς και τους επιχειρηματίες, τους «τεχνίτας» της αρχαιότητας, για τους οποίους η γνώση του αντικειμένου τους δεν είχε και δεν μπορεί να έχει καμιά αξία στην πολιτική σκέψη.
Αν κάποιος, κάνοντας αντίλογο, ισχυριστεί πως οι λειτουργίες μιας κοινωνίας επιτελούνται με ή χωρίς δημοκρατία, με πλήρη ή με ελλιπή δημοκρατία και ότι το θέμα δεν είναι ζωτικής σημασίας, θα υπενθύμιζα ότι «οι αρχαίοι ημών πρόγονοι» έκαναν διάκριση του βίου σε «ζῆν» και «εὖ ζῆν» και απώτερος στόχος του ανθρώπου ήταν το «εὖ ζῆν». Κάποιοι λαοί της Δύσης έχουν πετύχει επίπεδα καλύτερης ζωής, γιατί στηριζόμενοι στην αρχαιοελληνική παράδοση κατάλαβαν και εφάρμοσαν τις υποδείξεις «των αρχαίων ημών προγόνων».
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1. Η Α΄ Ελληνική Δημοκρατία ανακηρύχτηκε με ομόφωνο ψήφισμα της Βουλής στις 25 Μαρτίου 1924.
2. Εκδοχή, Μ. Νικολαΐδης, Μεθόριος 12-7-2006.
3. Το Βήμα, 19-7-2006.
Κούζας Ιωάννης, Μεθόριος, 26-07-2006
